ارتودنسی یکی از رشته های تخصصی دندانپزشکی است. این کلمه مرکب است از دو واژه لاتین “ارتو” به معنای “راست” و “درست” و “ادوس” یا مشتق آن “دنس” به معنای “دندان”. ارتودنسی یکی از مهمترین رشتههای تخصصی دندانپزشکی است. همچنین اولین تخصص معرفی شده در دندانپزشکی میباشد.
کار ارتودنسی بیشتر تصحیح “مال اکلوژن” یا جفت شدن نامناسب دندانهاست. این امر میتواند ناشی از موقعیت نادرست دندانها و یا دو فک نسبت به همباشد یا ممکن است مقداری از هر دو مشکل در یک فرد موجود باشد. درمانهای ارتودنسی ممکن است تنها بر تصحیح موقعیت دندانها و یا تغییر الگو و جهت رشد دو فک (درمانهای ارتوپدیک) متمرکز باشد. از جنبه دیگر میتوان درمانهای ارتودنسی را به درمان با دستگاههای ثابت و متحرک تقسیم نمود. دستگاههای ثابت دستگاههایی هستند که در طول درمان نیازی به خارج نمودن آنها از دهان توسط بیمار وجود ندارد و اجزای اصلی تشکیل دهنده آنها براکت و سیم میباشد. براکتها همان اجزای کوچکی هستند که توسط چسب خاصی به دندان چسبانده میشوند. در بین مردم از اصطلاح سیم کشی یا سیم بستن دندان برای اشاره به این عمل استفاده میشود. دستگاههای متحرک انواعی هستند که بیمار میتواند در طول درمان آنها را از دهانش خارج کند، البته گاهی این خارج نمودن ممکن است بنا بر تجویز ارتودنتیست محدود به زمانهای کوتاهی مانند زمان غذا خوردن یا مسواک زدن باشد. این نوع دستگاهها در بین مردم به “پلاک” مشهورند
شاید شما دندانپزشک خود را دوست دارید و با او راحت هستید. شاید دندانپزشک تان به شما گفته باشد که میتواند برایتان ارتودنسی کند و هزینه کمتری نیز نسبت به متخصص ارتودنسی از شما دریافت کند. موارد زیادی یافت میشوند که افرادی که درمان ارتودنسی خود را توسط دندانپزشک عمومی انجام دادهاند و دندانپزشک به این مسئله توجه نداشته است که مورد خاص چه پیچیدگیهایی دارد و مجبور شدهاند که دوباره به ارتودنتیست مراجعه کنند و هزینه مجدد و حتی بیشتری برای تصحیح کار غلط انجام شده پرداخت کنند و درمان طولانی مدت دیگری داشته باشند. متخصص ارتودنسی در رشته خود به مدت 3 سال بعد از گذراندن دوره عمومی دندانپزشکی آموزش بیشتری فرا گرفته است و معمولا در مطب یا کلنیک فقط درمان ارتودنسی انجام میدهد. بنابراین ضمن اینکه نسبت به دندانپزشک عمومی دارای تجارب تحصیلی بیشتری میباشد، تمرکز اصلی او بر روی درمانهای ارتودنسی است. بنابراین در اکثر موارد درمان بهتر و مطمئنتری را برای مشکلات ارتودنسی ارائه میدهد.
دکتر حسین ارباب زاده متخصص ارتودنسی
زمان مناسب برای شروع درمان ارتودنسی بستگی به نوع ناهنجاری دارد؛ در مورد بیمارانی که مشکلات اسکلتی دارند، بهعنوان مثال فک بالای آنها جلوتر از موقعیت طبیعی است یا برعکس فک پایینشان عقبتر از موقعیت مناسب خود قرار گرفته، بهترین زمان برای شروع درمان، سالهای قبل از بلوغ است چون میتوان از رشد کودکان و نوجوانان برای درمان این ناهنجاریها استفاده کرد، بنابراین حوالی سن 9 سالگی برای دختر خانمها و حوالی سن 11 سالگی برای پسرها توصیه میشود. در مورد مشکلاتی که صرفا مربوط به دندانها میشود محدودیت سنی وجود نداشته ولی زمان طلایی برای درمان ارتودنسی حدود 12سالگی است. به نظر انجمن ارتودنتیستهای ایران و آمریکا نخستین مشاوره با متخصص ارتودنسی باید در سن 7 سالگی باشد تا درصورت نیاز به اقدامات پیشگیری فرصتی از دست نرود.
دکتر حسین ارباب زاده متخصص ارتودنسی
اکثر متخصصان ارتودنسی برای مشاوره وجهی دریافت نمیکنند. اگر مشاوره با متخصصین ارتودنسی کردید ولی نخواستید نزد او درمان کنید یا میخواهید که نظرات متخصصین دیگر و مشاورههای دیگر نیز داشته باشید، ناراحت نشوید. حق شما است که درمانتان را با متخصصی که دوست دارید و ترجیح میدهید شروع کنید.
این نکته را در نظر داشته باشید که دندانها را میتوان به طرق مختلف و متفاوتی حرکت داد و متخصصین مختلف راهکارهای متفاوتی را به کار میبرند. معمولاً هیچ گاه «فقط یک راهکار صحیح» وجود ندارد. ممکن است که احتیاج به مشاوره با چند متخصص داشته باشید تا بتوانید برای شروع درمان تصمیم بگیرید. در هنگام معاینه اولیه و مشاوره، متخصص ارتودنسی ممکن است دندانهای شما و دهان شما را معاینه دقیق کند. یک ارتودنتیست با تجربه شاید بتواند با دقت تقریبی به شما بگوید که چه کار باید بکنید، چه نوع وسیله یا براکتی را باید استفاده کنید، آیا احتیاج به کشیدن دندان دارید یا نه، حدودا درمان شما چقدر طول میکشد و باز حدودا هزینه درمان شما چقدر خواهد بود. وقتی ارتودنتیسیت خود را انتخاب کردید، آنگاه باید از دهان شما قالبگیری شود، رادیوگرافیهای مختلف و فتوگرافی از صورت و دندانهای شما باید انجام شود.
دکتر حسین ارباب زاده متخصص ارتودنسی
هزینه و طول درمانهای ارتودنسی متفاوت است
درمانهای ارتودنسی به علت طولانی بودن و استفاده از وسائل درمانی متفاوت و تخصصی ارزان نیستند. هزینه درمانهای ارتودنسی متفاوت است. البته شما نباید کل هزینه را ابتدا و یکجا پرداخت کنید. معمولاً ابتدا 1/2 یا 1/3 آنرا به عنوان پیش پرداخت هزینه میکنید و بقیه آن را بصورت قسطی و با برنامه مشخص پرداخت خواهید نمود
درمان ارتودنسی چقدر طول میکشد؟
این مسئله بستگی کامل به نوع مشکل شما دارد. معمولاً به صورت میانگین درمان ارتودنسی 24 ماه ( دو سال) طول میکشد. البته بعضی تکنیکها موجب سریعتر شدن درمان میگردند. بهتر است از ارتودنتیست خود بپرسید که این تکنیکها چه مزایا و چه اشکالاتی دارند.
دکتر حسین ارباب زاده متخصص ارتودنسی
هنگام مراجعه به متخصص ارتودنسی، به دنبال یافتن پاسخ به پرسشهایی هستیم که در ذهنمان قرار دارند. پرسشهایی نظیر اینکه “کدام درمان برای مشکل دندانهایمان یا فک و دندان فرزندمان مناسب است؟ ثابت یا متحرک؟ آیا احتیاج به وسایل خارج دهانی وجود دارد؟ آیا میتوانیم از درمانهایی با وسایل همرنگ دندان یا نامرئی (البته تقریبا نامرئی) استفاده کنیم؟ آیا مشکل من یا فرزندم فقط با درمان ارتودنسی قابل حل است و یا اینکه برای حصول نتیجه مناسب باید با درمانهایی از قبیل جراحی فک و صورت یا درمانهای دیگر دندانپزشکی توام گردد؟ آیا راه حل دیگری غیر از درمان ارتودنسی برای رفع مشکل وجود دارد؟”
در اینجا به تعدادی از روشهای درمانی ارتودنسی، کاربردها، مزایا و معایب آنها بصورت کلی اشارهای خواهیم داشت تا شاید پاسخی باشد به سوالهای پیش رو. هرچند باید توجه کنیم که بهترین نوع درمان فقط بوسیله متخصص ارتودنسی و متعاقب معاینات کلینیکی و بررسی رادیوگرافیها و قالبها، مطالعه و پیشنهاد میگردد.
دکتر حسین ارباب زاده متخصص ارتودنسی
بسیاری از افرادی که خواهان درمانهای ارتودنسی هستند، اولین مشکلشان ظاهر وسایل ارتودنسی میباشد. این امر بخصوص در بزرگسالان و افراد شاغل که شغلشان بصورتی است که باید با افراد زیادی رو در رو صحبت کنند مانند مجریان تلویزیونی، هنرپیشهها، مسئولین فروش، دبیران و غیره بیشتر دیده میشود. علاوه بر استفاده از ارتودنسی “لینگوال” یا “زبانی”، درمان نامرئی دیگر، استفاده از پلاک های پلاستیکی شفاف اینویزالاین برای حرکات دندانی است.
از مهمترین دلایلی که افراد تمایل زیادی به انجام درمان با کمک این روش درمانی دارند، عدم ایجاد پوسیدگی، طراحی دیجیتال و سریع، عدم نیاز به قالبگیریهای مکرر و استفاده از قالبهای شفاف میباشد که به زیبایی بیمار در طول درمان کمک بسزایی میکند.
دکتر حسین ارباب زاده متخصص ارتودنسی
عمده درمانهای ارتودنسی به صورت ثابت هستند. برای حرکات و جابهجایی دقیق دندانها و حرکت ریشه آنها معمولاً از درمانهای ارتودنسی ثابت استفاده میشود. وسیله اصلی که برای این منظور بکار میرود را “براکت” می نامند. با استفاده از “براکت” هایی که به دندان چسبانده میشوند و سیمهایی از جنس “نیکل تیتانیوم” و “استنلس استیل” که در شیار آنها قرار میگیرند و با بکارگیری بعضی وسایل کمکی دیگر از جمله “الاستیک“ها و فنرهای فلزی میتوان دندانها را حرکت داد. “براکت”ها معمولاً فلزی و از جنس استنلس استیل هستند ولی برای اینکه ظاهر بهتری داشته باشند و کمتر دیده شوند از جنس سرامیک و یا کامپوزیتهای فشرده که همرنگ دندان هستند نیز ساخته میشوند.”براکت“ها را اعم از فلزی یا همرنگ دندان، با مواد کامپوزیتی که آنها نیز همرنگ دندان میباشند، به دندانها میچسبانند.
دکتر حسین ارباب زاده متخصص ارتودنسی
در صورت استفاده از براکتهای مخصوص در بعضی از درمانها میتوان آنها را از پشت و از ناحیه زبان به دندان چسباند که به این نوع درمان ارتودنسی ثابت، ” لینگوال” یا ” زبانی” میگویند. این نوع درمان دارای محدودیتهای فراوانی هست. از جمله گران بودن، محدودیت در حرکات دندانی، ناراحت کردن و آزار زبان. بنابر این از این نوع درمان ارتودنسی نمیتوان بصورت گسترده استفاده کرد. تنها مزیت آن، این است که چون براکتها به سطح داخلی دندانها و نه سطح بیرونی آنها چسبانده میشوند بنابر این در حالت عادی دیده نمیشوند و یکی از مواردی است که به آن ” ارتودنسی نامرئی” میگویند.
براکتها اندازه و سیستمهای مختلفی نیز دارند و توسط شرکتهای مختلف ساخته میشوند و بنا بر سلیقه، راحتی و تشخیص متخصص ارتودنسی مورد مصرف قرار میگیرند. این سیستمها اغلب در اصول بیومکانیکی و نتیجه نهایی حاصل اختلاف زیادی ندارند.
دکتر حسین ارباب زاده متخصص ارتودنسی
براکتهای سلفلایگیت به انواعی از براکتها گفته میشود که به هیچ گونه الاستیک یا سیم جهت اتصال نیاز ندارد. در اینگونه براکتها یک مکانیزم داخلی جهت باز و بسته کردن تعبیه شده است. برتری اصلی این براکتها شامل صرفهجویی در زمان و بستن سریعتر، کاهش سطوح نیروی وارده به دندانها بخصوص در مراحل اولیه درمان، کمک به بهداشت دهانی بهتر و درمان راحتتر میباشد. یکی از کارآمدترین براکتهای سلفلایگیت، سیستم دامون (دیمون) میباشد، که در صورت صلاحدید متخصص ارتودنسی میتواند گزینه خوبی برای درمان بسیاری از ناهنجاریها باشد.
دکتر حسین ارباب زاده متخصص ارتودنسی
این نوع درمان معمولاً برای تصحیح رابطه فک بالا و پایین، تحریک رشد فکین، حرکات تک دندانی و غیره مورد استفاده قرار می گیرند. بیشتر در بچهها و قبل از سنین 10-9 سالگی کاربرد دارند. به وسیله مورد استفاده در این نوع درمان “پلاک” میگویند. “پلاک” ها گاهی در یک فک و زمانی در هر دو فک استفاده میشوند. بیشتر اوقات مرحله اول درمان ارتودنسی با این “پلاک” های متحرک صورت میگیرند تا زمینه را آماده سازند، تا در مرحله بعدی و زمان و سن مناسب بتوان درمان ارتودنسی ثابت برای مرتب کردن دقیق کل دندانها انجام گردد.
برای ساخت پلاک باید قالب گیری انجام شود و قالب به لابراتوار فرستاده شود. پلاکها معمولاً دارای اجزا فلزی (استنلس استیل) هستند که بر روی صفحهای پلاستیکی (آکریلی) قرار میگیرند تا بتوان آنها را به راحتی در داخل دهان مستقر نمود.
دکتر حسین ارباب زاده متخصص ارتودنسی
براکتها در واقع عامل ارتباطی بين سيم ارتودنسی و سيستم دندانی بيمار هستند. اين وسايل از جنس فلز و يا مواد سراميكی همرنگ دندان بوده و بر روی تک تک دندانهايی كه ارتودنتيست میخواهد آنها را حركت دهد، توسط ماده چسبنده ظريفی نصب میشوند.
ارتودنتيسيت با انتخاب اين سيمها و قراردادن خم هايی روی آنها، میتواند نيروی مورد نياز جهت حركت دادن دندانها را تعيين و به دندان وارد كند. جنس سيمها و شكل آنها متفاوت بوده و اين ارتودنتيسيت است كه با انتخاب هر سيم و قرار دادن آن در داخل شيار براكتها، دندان را جابجا مینمايد.
بندهای فلزی حلقههای فلزی ای هستند كه در اكثر مواقع دور دندان آسيای بزرگ قرار میگيرد و ارتودنتيست سيم را در داخل كانال ويژهای كه روی اين حلقه نصب است قرار میدهد. اين حلقه فلزی توسط يک ماده خاص به دندان چسبيده و محكم میشود.
قلابهای الاستیکی برای اتصال بندهای لاستیکی استفاده میشوند که به حرکت دندانها به سمت موقعیت صحیح آنها کمک میکنند.
پلاک های شفاف اینویزالاین یا کریستال کلییر، از جنس پلی اورتان پزشکی ساخته شده اند. این گروه همانند پلاک های متحرک می باشند که امکان گذاشتن و برداشتن آن ها توسط بیمار در مواقع لزوم وجود دارد. از جمله مزایای استفاده از این پلاک ها می توان به کوتاه تر بودن زمان درمان با استفاده از این پلاک ها، سلامت بیشتر لثه ها در طول درمان، تقریبا نامرئی بودن آن ها، قابلیت خارج نمودن آن ها از دهان، تمیز کردن آسان، کاهش احتمال تغییر رنگ دندان ها و تعداد جلسات کمتر مورد نیاز برای مراجعه به پزشک اشاره نمود. افراد شاغل که شغلشان بصورتی است که باید با افراد زیادی رو در رو صحبت کنند مانند مجریان تلویزیونی، هنرپیشهها، مسئولین فروش، دبیران و غیره بیشتر بیشترین مخاطبین این پلاک ها می باشند
متخصص ارتودنسی گاهی برای نیل به نتیجه مطلوبتر درمانی ممکن است وسایل خارج دهانی برای بیمار تجویز کند. رایجترین آنها “هدگیر” میباشد. “هدگیر” هرچند ظاهر خیلی جالبی ندارد اما یکی از بهترین وسایل برای عقب بردن فک بالا میباشد و در نوجوانان و قبل از سن بلوغ کارایی بسیار بالایی دارد. از دیگر وسایل جانبی میتوان به پیچهای باز کننده فکی، ایمپلنتهای موقت برای اعمال نیروی بهتر، دستگاههای بین فکی و غیره نیز اشاره داشت که چون همگی در داخل دهان قرار میگیرند قابلیت پذیرش آنها برای بیماران بالا است. هرکدام از این وسایل کاربرد خاص خود را دارند که ارتودنتیست بنابر ضرورت میتواند از آنها استفاده کند.
فاصله بین دندان های بالا و پایین در ناحیه جلویی فک که به آن اپن بایت قدامی گفته میشود، علاوه بر ایجاد اختلال در صحبت کردن، غذا خوردن و قرارگیری نا مناسب زبان در دهان باعث افزایش میزان سایش دندان ها شده و در زیبایی بیمار نیز تاثیر منفی دارد.
نامرتبی دندان ها از شایع ترین مشکلات دندانی است که علاوه بر تاثیر منفی در لبخند بیمار مشکل تجمع آلودگی ها و پلاک ها را در بین دندان ها به همراه دارد. درمان ارتودنسی برای دندان های نامرتب به دو روش: همراه با کشیدن دندان و بدون کشیدن دندان قابل درمان می باشد که به شرایط فکی و دندانی بیمار بستگی دارد.
فاصله بین دندان ها از دیگر مشکلات دندانی می باشد که علاوه بر تاثیر منفی در زیبایی لبخند شما باعث تجمع پلاک های بین دندانی و تحلیل استخوان فک در دراز مدت می شود. جهت درمان این مشکل با توجه به میزان فاصله و پراکندگی آن در دندان ها میتوان از درمان ارتودنسی و یا ترمیم زیبایی دندان با استفاده از لامینیت و یا کامپوزیت ونییر اقدام نمود.
دیپ بایت یا همپوشانی زیاد دندان های بالا و پایین باعث سایش دندان های پایین، ناراحتی پریودنتال و یا اختلال در عملکرد مفصل فک می شود. در این اختلال عوامل دندانی، فکی و یا هردو موثر میباشند که چنانچه قبل از رسیدن به سن بلوغ برای درمان اقدام شود میتوان با کمک دستگاه های متحرک ارتودنسی آن را کنترل کرد.
در حالت عادی دندان های فک بالا باید نسبت به دندان های فک پایین کمی بیرون تر باشند که در اختلال کراس بایت این موضوع برعکس می باشد. از مهمترین عوارض این اختلال می توان به آسیب های فصل فک، سایش دندان ها و انحراف فک در حالت بسته اشاره نمود. این اختلال ممکن است بر اثر اختلال در رویش دندان ها، مکیدن انگشت، تنفس دهانی و یا اختلالات فکی ایجاد شود. بهترین سن درمان این اختلال قبل از رسیدن به سن بلوغ می باشد.
عقب بودن فک پایین از جمله اختلالاتی می باشد که شایعترین دلیل آن عوامل ارثی می باشد. بهترین سن درمان این اختلال قبل از سن بلوغ یعنی قبل از ۹ سالگی برای دختر خانم ها و قبل از ۱۲ سالگی برای پسرها می باشد. این اختلال در سن قبل از بلوغ با استفاده از دستگاه های خارج دهانی ارتودنسی مانند هدگیر و بعد از بلوغ قالبا با ارتودنسی همراه با جراحی فک قابل درمان می باشد.
اختلال جلو بودن فک پایین علاوه بر مشکلات جویدن و ایجاد اختلال در عملکرد صحیح مفصل فک در زیبایی بیمار نیز تاثیر منفی دارد. مهمترین عامل بروز این اختلال نیز مانند اختلال عقب بودن فک پایین موضوع مادرزادی یا ارثی بودن آن میباشد. بهترین سن درمان این اختلال قبل از سن بلوغ میباشد که با کنترل رشد فک ها قابل کنترل میباشد. درمان این اختلال بعد از سن بلوغ معمولا ارتودنسی همراه با جراحی فک میباشد.
دندان نیش نهفته از جمله اختلالاتی می باشد که معمولا در فک بالا رخ می دهد و برای دندان نهفته مخاطراتی نظیر ایجاد کیست و یا تومور را به همراه دارد. جهت درمان این اختلال ابتدا دندان نیش شیری کشیده خواهد شد و سپس با در نظر گرفتن عوامل مختلفی مانند سن بیمار، عمق نهفتگی دندان و … اقدام به هدایت و خارج نمودن دندان نهفته می نمائیم.
ارتفاع زیاد فک بالا و یا ارتفاع کم لب از جمله علت هایی است که هنگام لبخند زدن میزان زیادی از لثه را نمایش میدهد که به آن اصطلاحا لبخند لثه ای گویند. برای درمان این مشکل بسته به شرایط فکی و دندانی بیمار از روش های مختلفی می توان استفاده نمود که شایع ترین آن کم کردن حجم لثه می باشد.
یکی از مهمترین مسائلی که با مکیدن انگشت ایجاد می شود، اوپن بایت است که در این حالت دندان های جلویی به سمت جلو رانده می شوند. مکیدن انگشت می تواند منجر به مشکلاتی نظیر مشکلات تلفظ و بیان، عدم موقعیت مناسب فک و بد شکلی سقف دهان شود. برای جلوگیری از مشکلات فکی و دندانی حاصل از مکیدن انگشت از وسایل پیشگیری ارتودنسی در کودکان استفاده میکنیم.